Reaksiyon sa La Liga Filipina

Ang laban ng kilusang La Liga Filipina ay laban para sa reporma. Laban ito para sa pagababago sa mapanupil na sistema ng pamahalaang kolonyal ng Espanya. Sa 3 dantaong paghahari ng mga dayuhang ito sa ating kapuluan ganap na nalilok ang isang lipunang nawalay sa kanyang kasarinlan. Nangyari ang mga pagpapalayas sa katutubo mula sa lupang sinilangan, na hinugis at kinabuhayan --- lupang dugo’t pawis na naipamana ng ating mga ninuno. Nangyari ang pagkawatak ng isang bansa sa aspetong pisikal at kultural na higit pang pinaglayo ng sistemang “divide and rule”. Nangyari ang karahasang pangpersonal at panglipunan --- polos y servicios, walang dahilang pananakit, pangmomolestya at iba pang mga klase ng panunupil pisikal, sikolohikal, at emotional sa mga nabansagang indio. Nabuo and isang “social hierarchy” na kung saan ang Kastila ang namaligi sa tuktuk ng piramide, na nahati sa mas nangingibabaw na Penisulares at nakabababang Insulares, at pinagharian ang mga masang indio na hinubaran ng lahat ng karapatan at mahabang panahong iginapos pahalik sa lupa. Silang mga indio na pinanatiling mangmang sa kaalaman at inilayo sa mundong mabilis umusbong. Pinagkaitan sila ng pangakong sibilisasyon (bagay na libong taon nang nag-eeksist sa ating kapuluan bago pa man ng kolonisasyon), ng mapaglinaw na edukasyon, ng lupa at kabuhayan, ng pagkatao at pagkabayan habang marahas na itinulak paurong , ninakawan ng dangal, at nilublob sa diskriminasyon at pang-aalipin.
Ito ang masaklap na sitwasyon na kinalibutan ng mga buhay ng mga bayani sa loob ng La Liga Filipina. Silang mga repormista’t intelektwal, naghangad ng pagbabago sa paraang mapayapa at kontrolado. Sila ang mga dakilang utak sa isang propagandang maipamukha sa Kastilang mananakop ang kanilang panloob na baho higit pa sa panlabas na pisikal na sangsang. Higit dito, kinakitaan ang Propaganda ng isang mainam na bunga bukod pa sa nabanggit. Sila ang nagtanim ng buto ng kamalayan sa mamamayang Pilipino upang kanilang hangarin ang kalayaan. Noon pa man ay marahil na pinahihinog na ang mithiing ito mula sa mga pasakit at paghihirap na kanilang pinasan sa ilalim ng Kastila. Ngunit dahil din siguro sa takot ay madalas na napapawi ito sa pagtitiis at pagyuko. Isang punto rin marahil ang kawalan ng kaalaman sa politika bilang balakid upang silang mga mamamayang api ay makapag-organisa at makapagsulong ng isang malawakang kilusan. Ang La Liga bilang pangunahing intelektwal na kilusan ang naglatag ng mga tiyak na gabay upang isulong ang reporma sa pamahalaan partikular ang layong patalsikin ang mga prayle na silang tunay na sakit sa lipunan. Silang mga hipokrito at mapagsamantala, silang mga “tortang alimango” na hinandugan ng mga estudyante sa tawanan at iyakan mula sa El Filibusterismo, silang mga banal na asong dapat ipako sa krus.
Layunin ng La Liga Filipina ang pagkakapantay-pantay ng mga mamamayang Filipinas; ang representasyon ng mga ilustrado sa Kortes, sa politika at pamahalaan; ang pagsupil sa lahat ng uri ng karahasan sa mga tunay na indio; ang karapatan ng lahat sa edukasyon; at ang karapatan sa malayang paghahayag at pagtitipon. Ang mga ito, sa aking tingin ay naging sapat upang mulatin ang sambayanan na magkaisa tungo sa iisang layunin. Inasam man ng La Liga ang isang mapayapang paraan sa pagbabago, binuhay naman nila ang tibok ng isang marahas, madugo ngunit epektibong rebolusyon. At sa kanilang pagkakabuwag di man natupad ang karamihan sa kanilang mithiin, ay nabuhay ang isang alternatibong uri ng pakikibaka na pinalakas ng malawakang partisipasyon ng masang inapi ng tatlundaang taon.